บัณฑิต เอนกพูนสินสุข

 

 

มุมมองเดิม ๆ เมื่อพูดถึงคนสูงวัยตามประสาคนรุ่นใหม่คงหนีไม่พ้น กลุ่มคนเปราะบาง อ่อนแอ และต้องพึ่งพาลูกหลานบ้างเป็นครั้งคราว แต่นับแต่นาทีนี้เป็นต้นไปหลังจากที่ได้อ่านบทความนี้ สิ่งที่เคยคิดเกี่ยวกับคนอายุมากอาจเปลี่ยนแปลงไปไม่เป็นเช่นเดิม

การเปลี่ยนแปลงทางพฤติกรรมและความคิดของผู้บริโภค Gen X ตอนต้น และ Baby Boomer ตอนปลายที่ผู้เขียนกำลังจะกล่าวถึง ทำให้ผู้เขียนนึกถึงภาพยนตร์เรื่องหนึ่งที่มีชื่อว่า “The Curious Case of Benjamin Button” 

เรื่องราวชีวิตอัศจรรย์ของตัวเอก เบนจามิน บัตตัน ผู้ที่ป่วยเป็นโรคสุดแปลก มีการเจริญเติบโตทางร่างกายสวนทางกับสติปัญญาและความคิด เขาเกิดมาพร้อมกับรูปลักษณ์ผู้สูงวัย แล้วค่อย ๆ ย้อนวัยกลับมาเป็นทารก 

เป็นภาพยนตร์ที่กล้าฉีกกฎเกณฑ์ทางธรรมชาติและความเชื่อเดิม ๆ เกี่ยวกับเวลา ตัวตน และการเติบโต 

บทความนี้ ผู้เขียนจะพาผู้อ่านทุกท่านมาร่วมกันสำรวจการเปลี่ยนแปลงทางพฤติกรรมที่เกิดขึ้นกับประชากรวัยเก๋า ควบคู่ไปกับเรื่องราวการเดินทางของเบนจามิน บัตตัน

 

หนุ่ม/สาว (?) เจ้าสำราญ

ลืมภาพคุณป้านั่งถักไหมพรมอยู่บนเก้าอี้โยกไม้ได้เลย !!! คนสูงอายุยุคใหม่กำลังใช้ชีวิตท้าทายเกินกว่าที่ใครจะคาดคิด 

จากสถิติข้อมูลของศูนย์ป้องกันและควบคุมโรคแห่งชาติสหรัฐอเมริกา หรือ CDC (NBC News 2024) พบว่า ประชากรชาวสหรัฐฯ วัย 55 ปีขึ้นไป มีอัตราการติดโรคหนองใน (Gonorrhoea) สูงขึ้นถึง 6 เท่า นับตั้งแต่ปี 2010 สาเหตุสำคัญคือไลฟ์สไตล์การใช้งานแอปพลิเคชันพูดคุยรวมกลุ่ม และความนิยมในการใช้แอปพลิเคชันหาคู่ ที่กว่า 1 ใน 4 ของประชากรวัย 50-60 ปีในสหรัฐฯ กล่าวว่าพวกเขามีประสบการณ์การใช้งานกันมาแล้ว ยังไม่รวมถึงการผุดขึ้นเป็นดอกเห็ดของแอปฯ หาคู่เฉพาะสำหรับคนวัยพวกเขาที่มีให้เลือกมากมาย ยกตัวอย่างเช่น SilverSingles (ช่วงอายุ 40 ปีขึ้นไป), SeniorMatch (ช่วงอายุ 50 ขึ้นไป), และ Ourtime (ช่วงอายุ 50 ปีขึ้นไป) 

มากไปกว่านั้น ! พฤติกรรมการดื่มแอลกอฮอล์ที่เราเคยเชื่อมั่นว่าวิถี YOLO ของวัยรุ่น Gen Y Gen Z นั้นน่าจะสนับสนุนให้พวกเขาเป็นเบอร์หนึ่งแน่ ๆ แต่ความจริงกลับไม่เป็นเช่นนั้น จากผลการสำรวจประจำปี 2023 ของ Gallup บริษัททำโพลชื่อดังพบว่า วัยรุ่นหนุ่มสาวชาวอเมริกันที่มีอายุระหว่าง 18-34 ปี มีพฤติกรรมการดื่มที่ลดลงในช่วง 2 ทศวรรษที่ผ่านมา จาก 72% ลดลงเหลือเพียง 62% กลับกันกับกลุ่มสูงอายุที่มีอัตราการบริโภคแอลกอฮอล์ที่เพิ่มขึ้นจาก 49% เป็น 59% แนวโน้มการดื่มของคนสูงวัยที่เพิ่มขึ้นสวนทางกับการดื่มของคนรุ่นใหม่นั้นไม่ได้เกิดขึ้นแต่ในสหรัฐฯ เพียงเท่านั้น แต่ยังพบว่าแนวโน้มในลักษณะเดียวกันเกิดขึ้นในออสเตรเลียและบางประเทศในแถบยุโรปอีกด้วย

พฤติกรรมที่ขัดกับช่วงวัยดังกล่าวมีความคล้ายคลึงและสอดคล้องกับประสบการณ์ชีวิตของ เบนจามิน บัตตัน ที่ต้องใช้ชีวิตโดยมีร่างกายและลักษณะทางกายภาพตรงกันข้ามกับความคิด สติปัญญา และอายุที่แท้จริง เบนจามินเลือกที่จะใช้ชีวิตตามสติปัญญาและประสบการณ์เพื่อพิสูจน์และกำหนดนิยามการใช้ชีวิตในแบบของตน ไม่แตกต่างกับคนมีอายุในปัจจุบันที่ได้กำหนดนิยามของการมีอายุในแบบที่พวกเขาเลือกเอง 

 

 

ด้านมืดแห่งอิสรภาพ

ในช่วง 2 ทศวรรษที่ผ่านมา ผู้ที่อายุ 50 ปี ขึ้นไปที่เสียชีวิตจากยาเสพติดในอังกฤษและเวลส์มีอัตราส่วนเพียง 13% แต่ในปี 2022 ที่ผ่านมา สัดส่วนของผู้ที่มีอายุ 50 ปีขึ้นไปที่เสียชีวิตจากการเสพยาเสพติดนั้นก้าวกระโดดเพิ่มขึ้นเป็น 1 ใน 3 (33.33%) ของผู้เสียชีวิตทั้งหมด โดยนัยสำคัญของการเสียชีวิตมาจากการใช้ยาเสพติดชนิดโคเคน (Cocaine) และยาอี (Ecstacy) ตัวเลขการเติบโตดังกล่าวนั้นแสดงให้เห็นว่าวัฒนธรรมการใช้ยาเสพติดในปัจจุบันไม่ได้จำกัดอยู่แค่ในแวดวงวัยรุ่นเหมือนเดิมอีกต่อไป

ในด้านของการทำผิดกฎหมายและอาชญากรรม ผู้บริโภคกลุ่มนี้ก็ทำผิดไม่น้อยเช่นกัน จากข้อมูลของ FBI พบว่าสัดส่วนของอาชญากรหน้าใหม่ในสหรัฐฯ ที่มีอายุ 50 ปีขึ้นไปมีปริมาณเพิ่มขึ้น 3 เท่า จาก 5% เป็น 15% ในระหว่างปี 1992-2022 แนวโน้มการเพิ่มขึ้นของอาชญากรอายุ 50 ปีขึ้นไปไม่ได้เกิดขึ้นแต่ในสหรัฐฯ แต่ยังเกิดกับหลายประเทศทั่วโลก ในขณะที่สัดส่วนอาชญากรที่เป็นกลุ่มวัยรุ่นลดลง 

เรื่องราวชีวิตของเบนจามิน บัตตัน สามารถเทียบเคียงได้กับข้อเท็จจริงข้างต้นที่ว่า ภาพลักษณ์ภายนอกและรูปลักษณ์ที่ขัดแย้งกับอายุ มีผลต่อการตัดสินจากผู้คนในสังคม เบนจามิน บัตตัน มักจะถูกเข้าใจผิดและตกเป็นผู้ต้องสงสัยในทุก ๆ ครั้งที่เกิดเรื่องร้ายขึ้นเพียงเพราะเขามีรูปลักษณ์ที่ผิดปกติ เพราะคนในสังคมมักตัดสินคน (เบื้องต้น) จากรูปร่างหน้าตา รูปลักษณ์ภายนอก และมักล้มเหลวในการรับรู้ถึงความซับซ้อนของอัตลักษณ์ที่มิได้กำหนดอายุทางสภาพจิตใจหรือความต้องการที่แท้จริง

 

วิกฤตสุขภาพจิต

การเปลี่ยนแปลงของไลฟ์สไตล์หลังเกษียณและปัญหาด้านสุขภาพนำมาซึ่งปัญหาทางสุขภาพจิตที่รุนแรงเพิ่มขึ้น ผลสำรวจจาก Pew research พบว่าประชากรกลุ่มสูงอายุมองอนาคตในแง่ร้ายมากกว่าคนรุ่นใหม่ และที่น่าตกใจไปกว่านั้นคือ อัตราการฆ่าตัวตายของคนอายุ 45-65 ปี นั้นมีปริมาณที่พุ่งสูงขึ้นอย่างต่อเนื่องตลอดช่วงทศวรรษที่ผ่านมา สะท้อนให้เห็นถึงความสิ้นหวังที่แผ่ขยายในหมู่คนวัยดังกล่าวในปัจจุบัน

ความสิ้นหวังและปัญหาด้านสุขภาพจิตของผู้สูงวัยมีความเกี่ยวเนื่องกับความโดดเดี่ยว และการขาดการปฏิสัมพันธ์และการเชื่อมโยงระหว่างผู้คน (รวมถึงบุตรหลาน) ซึ่งคล้ายกับเรื่องราวชีวิตของเบนจามิน บัตตัน ที่ต้องโตมาในบ้านพักคนชรา ใช้ชีวิตที่ไม่สัมพันธ์กับผู้คนรอบตัว จากสภาวะการเป็นโรคสุดประหลาดที่การเติบโตของร่างกายแตกต่างจากคนปกติ ความโดดเดี่ยวในการใช้ชีวิตที่ต้องเฝ้ามองผู้คนแก่ตัวขึ้นในขณะที่เขาค่อย ๆ เด็กลง ทำให้เกิดคำถามในมิติต่าง ๆ ทั้งความรักที่แท้จริง การสูญเสีย และการหมุนของกาลเวลา ทำให้เขาไม่ต่างกับคนมีอายุที่อ้างว้างและรู้สึกขาดการเชื่อมโยงจากสังคมในปัจจุบันจนนำไปสู่การมองโลกในแง่ร้าย 

 

Demographic Shift 

แนวโน้มการเปลี่ยนแปลงทางพฤติกรรมของผู้บริโภคกลุ่มสูงวัย (Gen X ตอนต้น และ Baby Boomer ตอนปลาย) ที่มีความซับซ้อนในปัจจุบันนั้น แสดงให้เห็นถึงการเปลี่ยนแปลงทางพฤติกรรมที่ย้อนแย้งกับวัยของพวกเขา ซึ่งเป็นผลสืบเนื่องมาจากรูปแบบการดำเนินชีวิตในช่วงเวลาที่ผ่านมาในอดีต ค่านิยมและความเชื่อของคนรุ่นก่อนคือขยัน ทำงานหนัก ประหยัด อดออม และมีเป้าหมายในการเป็นเจ้าคนนายคน จนในบางครั้งต้องยอมสละละทิ้งชีวิตรวมทั้งกิจกรรมในช่วงชีวิตวัยรุ่นไป และเมื่อชีวิตวัยทำงานของพวกเขาได้สิ้นสุดลง การใช้ชีวิตในช่วงเวลาหลังเกษียณของพวกเขาจึงเปรียบเสมือนการได้เติมเต็มและเริ่มทดลองทำในสิ่งที่พวกเขาเคยก้าวผ่านไป การได้ลองทำในสิ่งใหม่ ๆ ที่ไม่เคยทำ การได้ปล่อยใจทำอะไรไปตามความรู้สึก ได้กลายเป็นสิ่งใหม่ ๆ ที่พวกเขาโหยหา

แน่นอนว่าในปัจจุบัน เราไม่สามารถมองข้ามผู้บริโภคกลุ่มนี้ได้เลย ท่ามกลางการขยายตัวทางประชากรศาสตร์ของประชากรสูงวัยที่เกิดขึ้นทั่วโลก ซึ่งในปัจจุบันประเทศไทยกำลังก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุระดับสูงสุด หรือ **Super Aged Society ภายในปี 2030 แบรนด์และผู้ประกอบการจะปรับตัวและนำเสนอสินค้าและบริการในรูปแบบใดเพื่อตอบโจทย์การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในผู้บริโภคกลุ่มนี้ ความเข้าใจ Pain Points จึงเป็นสิ่งสำคัญในการนำมาใช้ออกแบบสินค้าและบริการ คำนิยามเก่า ๆ ของทัวร์ผู้สูงวัยอย่างพาไปเที่ยว Landmark เด่น ๆ และโบกธงเรียกขึ้นรถทัวร์ อาจ Outdate และไม่สามารถนำมาใช้ได้อีกต่อไป

ท้ายที่สุด ไม่ว่าพฤติกรรมของคนสูงวัยจะเปลี่ยนไปในทิศทางใด ไม่ว่าพวกเขาจะทำตัวเหมือนคนสูงอายุหรือว่าเด็ก เราคงไม่มีสิทธิ์ไปตัดสินความเป็นตัวตนของพวกเขา เพราะแต่ละคนนั้นเติบโตมาในบริบทที่แตกต่างกันและเราไม่สามารถรู้ถึงเรื่องราวชีวิตที่พวกเขาเคยผ่านพ้นมา 

ผู้เขียนอยากทิ้งท้ายไว้ด้วยคำพูดของ เดซี่ ฟูลเลอร์ แฟนสาวของ เบนจามิน บัตตัน ที่ได้พูดกับเขาไว้ว่า “We all end up in diapers” ท้ายที่สุดแล้วไม่ว่าจะเด็กหรือแก่ตาย ทุกคนล้วนลงท้ายด้วยการใส่ผ้าอ้อมอยู่ดี แค่เลือกใช้ชีวิตให้มีความสุขก็พอ

 

* Benjamin คือ ชื่อที่ได้รับความนิยมมากที่สุดในกลุ่มคนอายุ 25-34 ปี และได้รับความนิยมน้อยที่สุดในกลุ่มคนอายุ 55 ปีขึ้นไป

** Super Aged Society คือ มีประชากรสูงวัยมากกว่า 20% ของจำนวนประชากรในประเทศทั้งหมด

 

ที่มา

Bendix, Aria. “Sexually transmitted infection rates have risen sharply among adults 55 and older, CDC data shows.” NBC News, 27 March 2024, https://www.nbcnews.com/health/sexual-health/sexually-transmitted-infection-rates-rose-older-people-cdc-rcna145332.

Saad, Lydia. “Young Adults in U.S. Drinking Less Than in Prior Decades.” gallup, 22 August 2023, https://news.gallup.com/poll/509690/young-adults-drinking-less-prior-decades.aspx.

“Why people over the age of 55 are the new problem generation.” The Economist, 2 January 2025, https://www.economist.com/international/2025/01/02/why-people-over-the-age-of-55-are-the-new-problem-generation.